Historia Koła
Turystom pragnącym poznać dokładnie historię przewodnictwa tatrzańskiego polecamy do przeczytania książkę przewodniczki tatrzańskiej Zofii Steckiej „Historia przewodnictwa tatrzańskiego.”, która dokładnie, barwnie i ciekawie opisuje tę część historii turystyki górskiej.
W szerszym zakresie historia przewodnictwa została opisana w opracowaniu Zespołu Redakcyjnego Komisji Przewodników Turystycznych Zarządu Głównego PTTK „Przewodnictwo turystyczne w Polsce.”, wydanym z okazji 110 rocznicy zorganizowanego przewodnictwa w Polsce.
Godne polecenia jest również przeczytanie „Dziejów Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego.” Władysława Krygowskiego i książki „Odznaki Przewodników Tatrzańskich” Roberta Piwkowskiego, oraz wielu innych bardzo ciekawych pozycji książkowych poświęconych tematyce turystycznej i przewodnickiej.
Poniższy tekst został opracowany głównie w oparciu o wiadomości zawarte w powyżej wymienionych pozycjach książkowych.
W zapisach historycznych nie mamy dokładnego odnotowania, kiedy rozpoczęło się przewodnictwo turystyczne w Tatrach. Z zachowanych zapisów kronikarskich dowiadujemy się, że pierwszą polską turystką była Beata Łaska, żona Olbrachta Łaskiego, pana Kieżmarku, starosty spiskiego, która w okresie Zielonych Świąt 1565 roku, prawdopodobnie 11 czerwca, w towarzystwie licznych mieszczan kieżmarskich, udała się konno z Kieżmarku w Tatry, do Zielonego Stawu Kieżmarskiego, korzystając zapewne z pomocy górali przewodników.
Za pierwszego znanego z imienia i nazwiska przewodnika tatrzańskiego, uważa się Jakuba Fabri z Kieżmarku, który z zawodu był szewcem i z pasją poszukiwał w Tatrach złota i skarbów. Jego największym osiągnięciem było wyjście w 1760r, na szczyt Łomnicy.
Od początku XIX wieku jest coraz więcej zapisanych źródłowych informacji o przewodnikach tatrzańskich. Wśród nich doskonałą znajomością gór wyróżniali się górale Jan Para i Józef Bigos, a największą sławą i uznaniem wśród ówczesnych przewodników cieszył się Jan Budź, słynny myśliwy z Jurgowa. Pod koniec XIX w, było już wielu znanych, bardzo dobrze znających Tatry, górali przewodników. Wśród nich najsłynniejsi to: Józef Fronek, Jakub Giewont, Maciej Sieczka, Wojciech Bukowski, Szymon Tatar Starszy, Jędrzej Wala Starszy, Wojciech Roj , Gąsienicowie, Krzeptowscy i wielu innych górali pochodzących w znacznej większości z Zakopanego, Kościeliska, Bukowiny Tatrzańskiej, Jurgowa i innych wsi Podhala i Spiszą.
W czasie przyjęcia w kuźnickim dworze u Ludwika Eichborna w Zakopanem, wydanego z okazji przyjazdu Józefa Szalaya ze Szczawnicy, 3.08.1873r, zapadła decyzja utworzenia Towarzystwa Tatrzańskiego. Omówiono wtedy zasady działalności zakładanego Towarzystwa i uchwalono statut opracowany wcześniej przez Feliksa Pławickiego i Stanisława Biesiadeckiego. Projekt statutu przewidywał jako cele Towarzystwa, uprzystępnienie i badanie gór i nadawał mu nazwę „Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie z siedzibą w Nowym Targu.”.
Statut ten został wydany w formie litograficznej z datą „Nowy Targ,
31 grudnia 1873r.”. Podpisali go jako założyciele: Mieczysław Rey,
Jadwiga z Zamoyskich Sapieżyna, Marcin Nałęcz Kęszycki, Ludwik Eichborn, Feliks Pławicki i Józef Szalay.
31.05.1874r, Walne Zebranie uchwaliło nowy statut przygotowany przez Bolesława Lutostańskiego, Władysława Markiewicza i Maksymiliana Nowickiego. Dodano w nim do celów Towarzystwa ochronę kozic i świstaków, oraz utworzenie Straży Tatrzańskiej dla ochrony zwierząt i dozoru nad urządzeniami turystycznymi. Usunięto także słowo „Galicyjskie” z nazwy Towarzystwa.
W 1875r, Leopold Swierz, ówczesny sekretarz Towarzystwa Tatrzańskiego, zaczął wydawać znanym przewodnikom książeczki z oznaczeniem ceny i miejsc, do których mogli prowadzić wycieczki turystów.
W 1877r, podzielono przewodników, których było wtedy osiemnastu, stosownie do ich kwalifikacji na trzy klasy:
Przewodnicy pierwszorzędni: Jędrzej Wala (ojciec) z Zakopanego,
Maciej Sieczka z Zakopanego, Szymon Tatar z Zakopanego, Wojciech Roj z Zakopanego i Jędrzej Wala (syn) z Zakopanego.
Przewodnicy drugorzędni: Jan Gąsienica z Bystrego, Wojciech Ślimak z Zakopanego, Wojciech Samek z Zakopanego, Wojciech Gąsienica Gładczan (Kościelny) z Zakopanego, Wojciech Gąsienica Gładczan (syn) z Zakopanego, Jan Gronikowski z Zakopanego i Jan Curuś Bachleda z Zakopanego.
Przewodnicy trzeciorzędni: Jan Gąsienica Gładczan z Zakopanego,
Jan Stopka z Zakopanego, Jędrzej Tadziak z Zakopanego, Michał Roj z Zakopanego, Szczepan Roj z Zakopanego i Jan Topór z Olczy.
W 1887r, Towarzystwo Tatrzańskie wprowadziło odznakę przewodnicką, zwaną popularnie „blachą”, owalną z dwiema szarotkami i napisem „Przewodnik Tatrzański TT”. Po trzynastu latach Komisja dla Przewodnictwa w Tatrach rozpoczęła pracę nad reorganizacją przewodnictwa tatrzańskiego. Od 21.07.1900r, zaczęła obowiązywać nowa blacha przewodnicka; okrągła, z białego metalu z wizerunkiem kozicy i napisem na otoku „Przewodnik Tatrzański”. Wykonano ją według projektu Walerego Eliasza w fabryce Jakubowskiego i Jarry w Krakowie.
W marcu 1902 roku powstała inicjatywa utworzenia Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego, której celem miało być uregulowanie spraw przewodnictwa tatrzańskiego. Z sekcji tej wyłoniono Komisję do Spraw Przewodnictwa, która przejęła nadzór nad przewodnikami i fachowym ich szkoleniem.
W 1908 roku powołana została nowa Komisja dla Robót w Górach i Przewodnictwa, która wydała nowe książeczki służbowe dla przewodników.
29.10.1909 roku powołano oficjalnie Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, zatwierdzając administracyjnie statut tej organizacji, która działała już w lecie tegoż roku. Naczelnikiem TOPR był Mariusz Zaruski a na jego zastępcę został wybrany przewodnik tatrzański Klemens Bachleda, nazywany popularnie przez przewodników i turystów Klimkiem. Oprócz nich pierwszymi ratownikami TOPR byli górale przewodnicy: Stanisław Gąsienica Byrcyn, Jędrzej Marusarz Jarząbek,
Jan Pęksa, Szymon Tatar młodszy, Wojciech Tylka Suleja, Jakub Wawrytko Krzeptowski starszy, oraz taternicy: Henryk Bednarski, Józef Lesiecki i Stanisław Zdyb.
11.02.1912r, z inicjatywy Towarzystwa Tatrzańskiego powstała Sekcja Ochrony Tatr, która w trakcie swoich prac, między innymi uzupełniła par.ll Regulaminu dla przewodników, który w dotychczasowo miał zapis: …”Przewodnik obowiązany jest szanować i ochraniać środowiska, ścieżki, mostki, drogowskazy, znaczenia dróg i wszelkie inne udogodnienia oraz baczyć, by je turysta szanował. O każdym uszkodzeniu wymienionych przedmiotów przewodnik winien donieść niezwłocznie Towarzystwu Tatrzańskiemu i o ile są mu znane, podać nazwiska sprawców. Obowiązkiem przewodnika jest również powstrzymywać turystę od hałasowania i strzelania w górach, a nie dozwalać bezwarunkowo na strącanie kamieni”. Do tego zapisu, 9.08.1912r, na ogólnym zebraniu członków Sekcji, uchwalono dodatek do powyższego paragrafu: „Przewodnik obowiązany jest:
- powstrzymywać turystów od zaśmiecania gór papierami, szkliwem, blaszankami itp. i uważać, by miejsce wypoczynku pozostawić czyste,
- nie obłamywać limb, nie wyrywać szarotek, nie tępić i nie płoszyć kozic i świstaków oraz powstrzymywać turystów od tego rodzaju przekroczeń,
- nie używać w jaskiniach kopcących pochodni i łuczywa. ”
8.09.1912r, przewodnicy uchwalili utworzenie Bratniej Pomocy Przewodników Tatrzańskich, której statut postanawiał: … wzajemne
wspomaganie się radą i czynem oraz czuwanie nad zachowaniem godności zawodu przewodnickiego, … udzielanie zapomóg zwrotnych i bezzwrotnych a) członkom rzeczywistym w razie choroby lub śmierci, b) byłym członkom rzeczywistym w razie stałej niezdolności do pracy, c) rodzinom pozostałym po zmarłych członkach rzeczywistych,… ubezpieczenie członków rzeczywistych na życie i od wypadku.
Wybuch I wojny światowej rozproszył przewodników po świecie. Część z nich, jak Wojciecha Tylkę Suleję, Stanisława Gąsienicę Byrcyna, Jana Gąsienicę Ciaptaka i paru innych, powołano do wojska.
W Zakopanem pozostali starsi lub niezdolni do służby wojskowej, a ruch turystyczny w Tatrach prawie całkowicie ustał. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, Towarzystwo Tatrzańskie energicznie przystąpiło do naprawy szkód na szlakach tatrzańskich, zwłaszcza na Orlej Perci, powstałych w czasie długiego okresu wojennego. Roboty te w latach 1918- 1919 wykonywali przewodnicy: Stanisław i Bartłomiej Obrochtowie, Jędrzej Marusarz, Jakub Wawrytko i Jan Zarycki.
Po wojnie zniknęły granice zaborów i życie dyktowało nowe formy organizacyjne. Wprawdzie Walne Zebranie Towarzystwa Tatrzańskiego uchwaliło w 1919r, zmianę nazwy organizacji na „Polskie Towarzystwo Tatrzańskie”, ale dopiero na skutek powziętej w 1921 r, rezolucji Walnego Zebrania, ustalającej zasady zmian strukturalnych, doszło 10.12.1922r, do zmiany statutu o charakterze zasadniczym. W odrodzonej Polsce mogły – w myśl nowego statutu – powstawać samodzielnie, wyposażone w osobowość prawną, Oddziały Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, podlegające Zarządowi Głównemu PTT, który był wybierany na Walnych Zjazdach Delegatów Oddziałów.
W 1922r, powołano nową Komisję do Spraw Przewodnictwa w Tatrach, której członkowie byli mianowani przez Zarząd Sekcji Turystycznej PTT. W składzie Komisji byli dwaj przewodnicy:
Stanisław Gąsienica Byrcyn i Jędrzej Marusarz Jarząbek.
W 1933r, Zarząd Główny PTT powołał kolejną Komisję dla Spraw Przewodnictwa Tatrzańskiego, której zadaniem było prowadzenie wszelkich spraw związanych z przewodnictwem, łącznie z egzaminami.
W 1935r, opiekę nad przewodnictwem przejął Klub Wysokogórski PTT, który powstał z połączenia Sekcji Turystycznej PTT z dwoma innymi
organizacjami turystycznymi: Sekcją Taternicką Akademickiego Związku Sportowego w Krakowie i Kołem wysokogórskim Warszawskiego Oddziału PTT. Także w tym roku Polskie Towarzystwo Tatrzańskie ustanowiło, celem popularyzowania turystyki, Górską Odznakę Turystyczną (GOT) i upoważniło przewodników do wydawania zaświadczeń turystom, o odbywanych w ich towarzystwie wycieczkach.
W czasie wybuchu II wojny światowej ruch turystyczny w Tatrach zamarł. Oficjalnie przewodnictwo tatrzańskie przestało istnieć. Działało jednak potajemnie. Wielu przewodników: Józef Krzeptowski, Stanisław Gąsienica z Łasa, Stanisław Gąsienica Byrcyn, Józef Gąsienica Tomków, Józef Stopka Krzeptowski, Feliks Klaper, Stanisław Motyka i inni, przeprowadzali przez góry ludzi chcących się przedostać do wojska polskiego we Francji lub uciekającymi przed represjami władz niemieckich. Przewodnicy pełnili również służbę kurierską, przenosząc przez „zieloną granicę” rozkazy, tajną pocztę, dokumenty i pieniądze niezbędne dla polskiego ruchu oporu, a także broń i materiały wybuchowe. Trzech z nich zapłaciło za to najwyższą cenę – zostali zamordowani przez Niemców.
Byli to: Filip Klaper, Józef Gąsienica Tomków i Józef Stopka Krzeptowski.
Kilkanaście dni po wyzwoleniu Zakopanego TOPR przeprowadziło wyprawę ratunkową poprzez linię frontu do Doliny Rohackiej na wschodnie stoki Brestowej Kopy nad Salatyńskim Żlebem, gdzie szpitaliku- szałasie czekało na ratunek czterech ciężko rannych partyzantów i dwie sanitariuszki. Wśród czternastu uczestników wyprawy było ośmiu przewodników: Stanisław Gąsienica Byrcyn, Jan Stopka Ceberniak,
Jan Gąsienica Tomków, Władysław Gąsienica, Stanisław Majerczyk,
Jakub Wawrytko młodszy Wojciech Gąsienica Wawrytko II i Szymon Zarycki. Wyruszono pod kierownictwem Zbigniewa Korosadowicza 11 lutego 1945r, o 5 rano. Szalała zamieć. Mróz był siarczysty, a zaspy sięgały dwóch metrów. Po kilkunastu godzinach wyczerpującego marszu ratownicy dotarli późnym wieczorem do szałasu. W drodze powrotnej w nocy musieli przejść wraz z rannymi, umieszczonymi na prymitywnych toboganach, w pobliżu niemieckiej placówki wojskowej, stacjonującej na Zwierówce. Dalej czekała ich mordercza praca wciągania ciężkich toboganów na Przełęcz Łuczniańską i transport na Polanę Chochołowską, do szałasu w którym ratownicy zatrzymali się na odpoczynek, a następnie powrócili do Zakopanego. W sumie akcja trwała kilkadziesiąt godzin; jak zanotowano w Księdze wypraw, „była to najcięższa wyprawa TOPR”.
II wojna światowa spowodowała wielkie straty w gronie przewodników. Z listy 26 przewodników, czynnych tuż przed wybuchem wojny, ubyło z różnych powodów 14 nazwisk.
Przez pierwsze trzy powojenne lata, 1945 -1948 , sprawy przewodnickie prowadziła Komisja dla Spraw Przewodnictwa Tatrzańskiego PTT, w której pracowali: Zbigniew Korosadowicz, Witold Henryk Paryski i Tadeusz Zwoliński, a z przewodników: Jędrzej Marusarz Jarząbek starszy, Stanisław Gąsienica z Łasa i Józef Gąsienica Wawrytko.
21.07.1948r, Zarząd Klubu Wysokogórskiego powołał Komisję Szkolenia Górskiego, która zorganizowała kurs dla instruktorów turystycznych, a następnie kurs dla kierowników wycieczek różnych stopni i kurs dla przewodników tatrzańskich.
17.12.1950r, z połączenia Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego powstało Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze. PTTK 1.06.1951r, powołało Tymczasową Komisję Przewodnicką, której celem było przygotowanie materiałów na Walne Zebranie przewodników, oraz opracowanie projektu regulaminu przewodnickiego i przeprowadzenie weryfikacji przewodników.
6.10.1951r, Komisja zwołała ogólne zebranie przewodników tatrzańskich, które uważa się za pierwsze Walne Zebranie Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem.
W jawnych wyborach wybrano przez aklamację Zarząd. Przewodniczącym został wybrany Jan Cybulski, długoletni działacz Towarzystwa i TOPR, a jego I zastępcą Tadeusz Pawłowski. II zastępcą – Stanisław Gąsienica z Łasa, sekretarzem – Róża Drojecka, zastępcą sekretarza – Stefan Dziedzic, skarbnikiem – Józef Ciastoń, gospodarzem – Kazimierz Dziób.
W Kole było wtedy 42 przewodników tatrzańskich. Zarząd zaczynając pracę, miał tej pracy bardzo dużo i duże trudności. Nie miał lokalu, ani funduszy. Powstało Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego. Utworzono Samodzielny Fundusz Przewodnicki przeznaczony w pierwszym rzędzie na cele szkoleniowe. Zorganizowano nowy kurs przewodnicki.
29.09.1952r, na Walnym Zebraniu wybrano nowy Zarząd. Przewodniczącym został wybrany Józef Gąsienica Wawrytko, a jego zastępcą nauczyciel Ludwik Pudło. Utworzono przy Kole Komisję Egzaminacyjną, a na jej Przewodniczącego wybrano Witolda Henryka Paryskiego. Z inicjatywy Ludwika Pudło opracowano, a następnie wykonano nową odznakę przewodnicką, z sylwetką Mnicha i gałązką kosówki pośrodku blachy, oraz napisem na otoku: „Przewodnik Tatrzański PTTK”. Inicjowano także sporo prac społecznych, na przykład nieodpłatnie przeprowadzono kilkadziesiąt grup, w tym większość młodzieżowych. Starano się – a czynił to zwłaszcza zastępca przewodniczącego – wzmocnić wśród członków dość luźną dyscyplinę. Skreślono po weryfikacji dziesięciu nieaktywnych przewodników, wykluczono dyscyplinarnie dwóch, zawieszono w prawach wykonywania zawodu trzech, udzielono sporo nagan i upomnień.
18.04.1956r, powstała przy Komisji Turystyki Górskiej ZG PTTK specjalna Podkomisja do Spraw Przewodnictwa Górskiego, która przejęła nadzór nad sprawami przewodnictwa górskiego w ogóle, a tatrzańskiego w szczególności.
W 1959r, w wyniku rewindykacji, od Zarządu Urządzeń Turystycznych, PTTK odzyskało budynek Dworca Tatrzańskiego w Zakopanem przy ulicy Krupówki 12 i od tego czasu Koło Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy ma w nim swoją siedzibę.
Od tego czasu zaczął też znacznie wzrastać ruch turystyczny w Tatrach.
W Tatry przyjeżdżało coraz więcej turystów indywidualnych i coraz więcej zorganizowanych wycieczek. Przewodnicy tatrzańscy mieli coraz więcej pracy i coraz więcej pracy miały kolejne Zarządy Koła i Komisje, w tym również coraz więcej problemów do rozwiązania. Organizowano kolejne kursy przewodnickie. W Kole występowały też różne wewnętrzne sprzeczności interesów, ambicji i wizji, o czym można przeczytać w sprawozdaniach z zebrań i literaturze z tamtego okresu. Okres stabilizacji nastąpił po wyborach nowego Zarządu 22.01.1966r, gdy Przewodniczącym Zarządu został wybrany Jan Krupski, który tę zaszczytną funkcję sprawował z dwuletnią przerwą aż do 1999 roku. Nastąpił w tym okresie systematyczny rozwój Koła i wzrost znaczenia przewodnictwa, zarówno na terenie Zakopanego i Podhala, jak i u władz PTTK i władz państwowych. Przyczyniało się do tego wielu aktywnych, wybitnych przewodników
z wcześniejszego okresu, którzy są licznie wymieniani w książkach i czasopismach opisujących tamte czasy, oraz wielka rzesza przewodników działających razem z Prezesem Janem Krupskim. Na podstawie zebranych różnych materiałów i sprawozdań z tamtego okresu, byli to niżej wymienieni przewodnicy tatrzańscy: Kazimierz Dziób, Eugeniusz Strzeboński, Tadeusz Horecki, Stefan Chałubiński, Franciszek Kania, Ludwik Kaczorowski, Konstanty Stecki, Tadeusz Gąsienica Giewont, Michał Jagiełło, Jan Komornicki, Róża Drojecka, Zofia Stecka, Władysława Nowicka, Teresa Chudoba, Wanda Zawada, Maria Cetnarska, Zofia Pecuch, Monika Olszewska, Małgorzata Sułek, Ludwika Pańszczyk, Danuta Rajwa, Władysława Obrochta, Maria Wójcik, Małgorzata Misiołek, Janina Tatar, Małgorzata Kot, Krystyna Weseli, Stanisława Konstanty, Teresa Świerczyna, Krystyna Sałyga Dąbkowska, Alina Kaszyn, Stanisława Barańska, Janina Tatar, Wanda Zawada, Ewa Krzeptowska Ćwiertniak, Beata Malinowska Krupa, Halina Gąsienica, Liliana Kunc Jasińska, Lucyna Oleś Szaluś, Piotr Lichaczewski, Władysław Cywiński, Jan Pałider, Tadeusz Bujak, Tadeusz Stępień, Kazimierz Gąsienica Byrcyn, Mieczysław Górka, Tadeusz Pawłowski Ludwik Schweiger, Zbigniew Madejski, Jacek Nodzyński, Edward Władysiuk, Piotr Malinowski, Maciej Pawlikowski, Michał Gajewski, Stefan Tokarski, Józef Posadzki, Adam Brandstatter, Teodor Dawidek, Józef Dziubla, Jerzy Zembbrzuski, Józef Bobik, Marian Mitan, Kazimierz Trzebunia, Edward Stawarz, Jerzy Bortnik, Antoni Adamowski, Roman Dąbkowski, Wojciech Wyszyński, Zdzisław Dumański, Apoloniusz Rajwa, Roman Szadkowski, Andrzej Krzeptowski Sabała, Paweł Murzyn, Stanisław Spławiński, Stanisław Maciaszek, Czesław Arędzki, Józef Walczak, Marek Nodzyński, Alfred Luther, Józef Olszewski, Maciej Krupa, Jerzy Filar, Kazimierz Czemerda, Zdzisław Hoły, Mariusz Kozłowski, Andrzej Miodoński, Józef Walczak, Andrzej Wargowski, Stanisław Bar, Stanisław Gąsienica Kspruś , Antoni Marmol, Jacek Bilski, Stefan Kowacz, Józef Maciata, Stanisław Grandys, Franciszek Łukaszczyk, Mieczysław Motyka, Marian Kruczek, Jerzy Ptak, Józef Kulig-Piątek, Stanisław Czubernat, Marek Pęksa, Maciej Mojżyszek, Stanisław Witek, Jan Janas, Paweł Skawiński, Wojciech Wilczek, Tomasz Mączka, Stanisław Apostoł, Leszek Lassota, Jerzy Gąsienica, Marek Kot, Andrzej Czarnecki, Jerzy Czerski, Stanisław Chyc Myrmuła, Stanisław Stoch, Andrzej Stanek, Emil Wygoda, Andrzej Frączysty, Ryszard Stanek, Kazimierz Czemerda, Krzysztof Babicz, Janusz Smolka, Jacek Wiśniewski,
Zbigniew Krzyżanowski, Stefan Dziedzic, Józef Michalec, Jerzy Grzeszczak, Krzysztof Ba bicz, Krzysztof Sikorski, Stanisław Knapik, Maciej Gąsienica, Władysław Maj, Dariusz Dudziński, Bogdan Wojnarski, Wacław Jasiewicz, Julian Klamerus, Jerzy Kaufold, Jarosław Figiel, Jan Dziadosz, Andrzej Aksamit, Jan Gibała, Bolesław Trojanowski, Andrzej Czarniak, Sławomir Jankowski, Szymon Zięba, Kazimierz Naleziński, Lesław Oprowski, Janusz Konopacki, Dariusz Kuruc, Tomasz Zieliński, Adrian Dubiel, Tadeusz Klonowski, Wacław Franiek, Marek Majerczyk i Sławomir Slizowski, oraz wielu nie wymienionych.
W styczniu 1961r, ukazało się Zarządzenie Nr 173 Przewodniczącego GKKFiT w sprawie wykonywania funkcji przewodnika turystycznego.
Był to podstawowy i zarazem pierwszy akt prawny, normujący zagadnienia przewodnictwa, a uprawnienia przewodnickie stały się uprawnieniami państwowymi. Do PTTK należały sprawy organizacyjne i szkoleniowe, tj. organizowanie i prowadzenie kursów dla kandydatów na przewodników, oraz doszkalanie czynnych już przewodników.
W 1975 roku odbyły się obchody 100-lecia zorganizowanego przewodnictwa tatrzańskiego. Z tej okazji ufundowano sztandar dla Koła. Jan Krupski zaprojektował odznakę środowiskową nawiązującą do poprzednich odznak, a następnie przekazał ją Zarządowi Oddziału Tatrzańskiemu PTTK w Zakopanem z przeznaczeniem dla Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy. Odznakę tę wykonał artysta plastyk Marek Szczęsny.
Na przestrzeni lat kolejne Zarządy Koła rozwijały szeroką działalność szkoleniową, organizując co roku obozy szkoleniowe letnie i zimowe w Tatrach zarówno polskich jak i słowackich, wycieczki jedno i parodniowe po całej Słowacji, a także krajoznawcze wyjazdy do Bułgarii, Węgier, i NRD. Nawiązano ścisłe kontakty z Tatrzańskim Parkiem Narodowym, Biurami Podróży, Horską Służbą i TANAP-em.
Ogłoszenie stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku było dla przewodników tatrzańskich szczególnie trudnym okresem. Ruch turystyczny w Tatrach całkowicie ustał. Przewodnicy nie mieli pracy. Szczególnie trudny był to okres dla tych, którzy utrzymywali się wyłącznie z przewodnictwa i nauki jazdy na nartach. Najbardziej potrzebującym wypłacano niewielkie zapomogi, otrzymywali talony na buty, niektóre artykuły odzieżowe, np. koszule flanelowe i środki czystości, których kupienie wtedy było trudne.
15.03.1990r, powstało Centrum Przewodnictwa Tatrzańskiego PTTK-TPN, zrzeszające koła przewodników tatrzańskich z Zakopanego, Krakowa, Gliwic i Katowic. Centrum jest jedynym organem uprawnionym do egzaminowania kandydatów na przewodników tatrzańskich wszystkich klas i nadawania im uprawnień przewodnickich.
W dniu 15 listopada 1999r, odbyło się Walne Zebranie Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem, na którym został wybrany nowy Zarząd, który następnie w dniu 22 listopada 1999r, ukonstytuował się i Prezesem został wybrany Piotr Konopka. Zarząd od początku swoją pracę skoncentrował na dążeniu do przekształcenie Koła w Stowarzyszenie działające poza strukturami PTTK. W tym celu opracował Statut Stowarzyszenia „Koło Przewodników Tatrzańskich im.Klimka Bachledy w Zakopanem.”, i wytypował jako członków założycieli Stowarzyszenia, członków Zarządu Koła w osobach: Maria Wesołowska, Andrzej Stanek i Wojsław Lichaczewski. Założyciele złożyli stosowny wniosek i Stowarzyszenie zostało wpisane do Rejestru Stowarzyszeń w dniu 4 października 2000r. Następnie wpis ten został uzupełniony w dniu 22 listopada 2000 r, o skład Zarządu, którego Prezesem został Piotr Konopka.
Zarejestrowanie powyższego Stowarzyszenia, formalnie, zakończyło, a właściwie na krótko przerwało historię istnienia Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.klimka Bachledy, które tym samym, zgodnie z zamierzeniem Zarządu Koła, zostało faktycznie przekształcone w Stowarzyszenie. Zaistniała sytuacja wytworzyła niestety bardzo złą atmosferę w środowisku przewodnickim. Nie wszyscy przewodnicy tatrzańscy się na to zgadzali. W związku z tym, członkowie Koła jeszcze przed upływem kadencji Zarządu Koła, zażądali zwołania Nadzwyczajnego Walnego Zebrania Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem, celem wybrania nowego Zarządu. Zebranie takie odbyło się 26.04.2000r, i ukonstytuował się nowy Zarząd, który wybrał na Prezesa Koła Tadeusza Stępnia. Zarząd ten działał do zakończenia kadencji władz w PTTK, to jest do dnia Walnego Zebrania Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK, które odbyło się 12.12.2000r.
Na zebraniu tym wybrano nowy Zarząd i ponownie Prezesem Koła został
Tadeusz Stępień. Zarząd podjął inicjatywę zmiany dotychczasowego regulaminu Koła, wykorzystując w tym celu Regulamin Wzorcowy wprowadzony w życie Uchwałą nr 135/XIV/2000 Zarządu Głównego PTTK z dnia 17.06.2000r. Opracowany nowy projekt Regulaminu Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem, przez Prezesa Koła Tadeusza Stępnia, został następnie uchwalony przez Zarząd Koła 2.01.2001r, oraz zatwierdzony przez Zarząd Oddziału Tatrzańskiego PTTK w Zakopanem, Uchwałą nr 1/2001 z dnia 24.01.2001r, wchodząc w życie z dniem jego uchwalenia.
Aby uniknąć w przyszłości powtórzenia się opisanej wyżej sytuacji, w Regulaminie został umieszczony zapis następującej treści: Członek Koła nie może być członkiem stowarzyszenia przewodników tatrzańskich pozostających poza strukturami organizacyjnymi PTTK, zaś przynależność do takiego stowarzyszenia, powoduje automatycznie skreślenie z listy członków Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem.
W trakcie działań organizatorów przekształcenia Koła Przewodników Tatrzańskich w Stowarzyszenie, grupa członków Koła, pragnąca nadal pozostać jako przewodnicy w PTTK, wystąpiła w dniu 5.06.2000r, z inicjatywą założenia nowej organizacji przewodnickiej. W wyniku działań tej grupy, podczas Walnego Zebrania Wyborczego w dniu 5.12.2000r, powstał Klub Przewodników Tatrzańskich TPN- PTTK. Zebranie wybrało dziesięcioosobowy Zarząd i trzyosobową Komisję Rewizyjną. Prezesem Klubu został Marek Pęksa. Zarząd Klubu podpisał umowę o współpracy z Kołem Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem.
Organizatorzy przekształcenia Koła Przewodników Tatrzańskich w Stowarzyszenie, po zarejestrowaniu Stowarzyszenia w dniu ll.l2.2000r, zorganizowali „ostatnie pożegnalne zebranie pod Sztandarem Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem”, na Sali obrad Urzędu Miasta Zakopane. W pierwszej części zebrania przekazali zebranym informację o uzyskaniu osobowości prawnej przez Stowarzyszenie. Następnie na komendę prowadzącego zebranie Piotra Konopki: „ Wyprowadzić Sztandar Koła PTTK i przekazać go do archiwum PTTK. ”, Sztandar został wyprowadzony z sali obrad. Był to przykry zgrzyt organizacyjny i nieprzyjemny incydent w całej historii przewodnictwa tatrzańskiego. Jednak nie spełniły się w tym zakresie zamiary i oczekiwania organizatorów rozłamu w środowisku przewodnickim. Sztandar Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem, z szacunkiem i czcią jest traktowany przez przewodników tatrzańskich należących do tego Koła. Z tym Sztandarem przewodnicy tatrzańscy biorą udział w uroczystościach i świętach państwowych i kościelnych, Z tym Sztandarem przewodnicy tatrzańscy żegnają zmarłych, chowanych na cmentarzach; Koleżanki i Kolegów Przewodników Tatrzańskich.
Tak było, i tak będzie zawsze.
Bardzo przykre jest to, że organizatorzy Stowarzyszenia, będący członkami PTTK, wykazali się brakiem lojalności wobec macierzystej organizacji i dokonali zawłaszczenia dóbr osobistych PTTK i Koła Przewodników Tatrzańskich im.Klimka Bachledy w Zakopanem, na rzecz Stowarzyszenia.
Zawłaszczone dobra to:
- Nazwa Koła „Koło Przewodników Tatrzańskich im.Klimka Bachledy w Zakopanem.”.
- Odznaka środowiskowa Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK w Zakopanem, zwana popularnie przez przewodników „Blachą Przewodnicką”.
- 125 lat historii przewodnictwa tatrzańskiego, której spadkobiercą i kontynuatorem jest Koło Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem.
Ponadto Stowarzyszenie zarejestrowało swoją siedzibę, bez wiedzy i zgody Zarządu Oddziału Tatrzańskiego PTTK, w budynku stanowiącym własność Oddziału w Zakopanem przy ul.Krupówki 12 i pod tym adresem, pod szyldem Koła, podjęło prowadzenie konkurencyjnej działalności gospodarczej
W związku z powyższym Zarząd Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem złożył wniosek podczas Walnego Zebrania Sprawozdawczo-Wyborczego Oddziału Tatrzańskiego PTTK w Zakopanem w dniu 26.04.200r, o wykluczenie z PTTK członków założycieli, oraz członków Zarządu Stowarzyszenia. Sąd Koleżeński Oddziału Tatrzańskiego PTTK w Zakopanem, wydał orzeczenie w powyższej sprawie w dniu 25.09.2001 r, uznając jednogłośnie wobec obwinionych, winę popełnienia przedstawionych im przewinień i orzekł wobec:
- Marty Wesołowskiej, Wojsława Lichaczewskiego, Piotra Konopki, Władysławy Nowickiej – karę łączną: wykluczenie z PTTK.
- Jerzego Bortnika – karę łączną: zawieszenie w prawach członka PTTK na okres 3 lat.
- Apoloniusza Rajwy – karę: zawieszenie w prawach członka PTTK na okres 2 lat.
Od decyzji tej członkowie Stowarzyszenia odwołali się. Główny Sąd Koleżeński PTTK w Warszawie, po rozpatrzeniu odwołania, Nr sprawy GKS-30/02 z dnia 24.06.2003r, postanowił uznać kol: Martę Wesołowską, Wojsława Lichaczewskiego, Piotra Konopkę, Władysławę Nowicką, Jerzego Bortnika i Apoloniusza Rajwę za winnych, oraz utrzymać w mocy orzeczenie Oddziałowego Sądu Koleżeńskiego Oddziału Tatrzańskiego PTTK w Zakopanem.
Sprawa zwrotu przez Towarzystwo zawłaszczonych dóbr osobistych PTTK oraz Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem, toczyła się długo w Urzędzie Patentowym Rzeczypospolitej Polskiej i zakończyła udzieleniem dla w/w świadectw ochronnych:
- Prawo ochronne Nr 154393 na znak towarowy Blachy Środowiska Przewodników. Klasyfikacja elementów graficznych: 2.93.45.327.529.1. Kolor znaku towarowego: srebrny czarny.
- Prawo ochronne Nr 159086 na znak towarowy „Koło Przewodników Tatrzańskich PTTK im.Klimka Bachledy w Zakopanem.”.
Po tych przykrych wydarzeniach które spowodowały skłócenie i rozbicie zakopiańskiego środowiska przewodnickiego, Stowarzyszenie zmieniło nazwę na: „Stowarzyszenie Przewodników Tatrzańskich im.Klemensa Bachledy w Zakopanem.” i ustanowiło nową, własną, środowiskową blachę przewodnicką.
Powstanie i rozwój zorganizowanej turystyki w Tatrach i przewodnictwa tatrzańskiego, zawdzięczamy wspaniałym Polakom, ludziom którzy poświęcali swój czas i energię, wykonując ogromną pracę społeczną, aby turyści mogli bezpiecznie chodzić po górach, samodzielnie lub prowadzeni przez uprawnionych do tego i odpowiednio przeszkolonych przewodników tatrzańskich, a w razie potrzeby, w nieszczęśliwych wypadkach, aby udzielana im była szybka i fachowa pomoc przez ratowników TOPR.
Powstanie Towarzystwa Tatrzańskiego, Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego i Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego, było możliwe dzięki wielu ludziom, którzy działając społecznie i altruistycznie pracowali dla dobra innych i za to należy im się ogromna wdzięczność i uznanie. Postawa tych ludzi z dawnych pokoleń, które po sobie następowały, była pięknym wzorem dla kolejnych pokoleń działaczy, przewodników, ratowników i turystów, którzy po górach chodzili i chodzą.
Niestety w działalności przewodnickiej były też działania złe, obliczone na realizację swoich ambicji i osiągnięcie własnych korzyści, także kosztem innych osób. W literaturze i artykułach prasowych poruszających te sprawy, można znaleźć opisy i analizy przyczyn różnych postaw, dobrych i złych. Zadanie sobie pytania, „o co tu chodzi?”, często szybko nasuwa odpowiedź, nie taką, jaka jest nam przez kogoś przedstawiana, lecz taką, jaka jest w rzeczywistości.
O co chodziło w rozbiciu przewodnictwa realizowanego w ramach PTTK, nie tylko tatrzańskiego, ale ogólnie przewodnictwa w skali ogólnopolskiej?
W zakopiańskim środowisku przewodników tatrzańskich pozytywne jest to, że mimo różnej przynależności organizacyjnej, zdecydowana większość przewodników wzajemnie się szanuje, pomaga sobie wzajemnie i nie kłóci się. Przewodnicy razem chodzą w góry. Razem biorą udział w uroczystościach państwowych, regionalnych i religijnych. Wspólnie przygotowują różne przedsięwzięcia i akcje. Dobrym przykładem jest tu wspólne zorganizowanie; XXIII i XXXV Ogólnopolskich Pielgrzymek Przewodników Turystycznych na Jasnej Górze w Sanktuarium Matki Bożej Częstochowskiej Królowej Polski w dniach: 2-4.03.2007 i 8-10.03.2019r, przez Oddział Tatrzański PTTK wraz z przewodnikami z Koła Przewodników Tatrzańskich PTTK i Stowarzyszenia Przewodników Tatrzańskich z Zakopanego, oraz Koła Przewodników Tatrzańskich z Gliwic.
Pięknym przykładem były także Msze Święte oraz spotkania opłatkowe i wielkanocne organizowane dla przewodników tatrzańskich i ludzi gór, przez Księdza Szczepana Gacka Proboszcza Parafii Przemienienia Pańskiego w Gliczarowie Górnym. Ksiądz Szczepan Gacek bylłKapelanem: ratowników GOPR, przewodników beskidzkich, przewodników tatrzańskich, strażaków Ochotniczej Straży Pożarnej Gminy Biały Dunajec i krótkofalowców. Mimo podziałów, jakie zaistniały w przewodnictwie tatrzańskim, on nas wszystkich łączył na wspólnych spotkaniach i pielgrzymkach, które corocznie organizował na Jasną Górę do Klasztoru Matki Boskiej Częstochowskiej Królowej Polski. Niestety zmarł 3.01.2017r, i jego śmierć była dla naszych środowisk ogromną stratą. Nowym Kapelanem przewodników tatrzańskich został Ksiądz Jerzy Grzyb CM – Proboszcz Parafii na Olczy, który nadal kontynuował organizację Pielgrzymek przewodników tatrzańskich na Jasną Górę i spotkań opłatkowych i wielkanocnych.
Maciej Bętkowski